Ontmoet Lucas Gassel
De tot nu toe bekende archieven van zowel de gemeente Deurne als de gemeente Helmond vermelden nergens de geboorte van Lucas Gassel. Uit secundaire gegevens blijkt echter dat we zeer waarschijnlijk kunnen aannemen dat Lucas in Helmond is geboren. Op de eerste plaats is er het feit dat hij in archieven, onderschriften bij portretten en andere geschriften, zowel bij leven als daarna, “Lucas Gassel van Helmont” wordt genoemd. Het is in de 16e eeuw zeker niet ongewoon dat kunstenaars hun geboorteplaats toevoegen aan hun naam. Op de tweede plaats is bekend dat zijn vader “Jan de Maelre” in 1489 van het Helmondse gilde van de schoenmakers en leerlooiers de p[dracht krijgt voor het beschilderen van de beelden van hun patroonheiligen St. Chrispinus en St. Chrispinianus. Dat was geen geringe opdracht en de gildemeesters moeten vertrouwen hebben gehad in de kunde van Jan van Gassel. Hij moet dan al een zekere bekendheid hebben gehad. Daarbij ligt het voor de hand dat de opdracht aan een plaatsgenoot wordt gegund. Dat zou impliceren dat Jan van Gassel al voor 1489 van Deurne naar Helmond is verhuisd. Mogelijk hebben Helmondse familieleden die rond de Binderse poort/ Gasselmanpoort woonden het jonge stel voorlopig onderdak geboden. Hun zoon Lucas is geboren in of rond 1488. We nemen daarom aan dat hij mogelijk in Deurne is verwekt en in Helmond het levenslicht heeft aanschouwd. In 1496 koopt Jan van Gassel een huis aan het Cloestereind. Later verhuist het gezin naar de markt. Daar groeit Lucas op als zoon van een beeldenschilder en leert hij de grondbeginselen van het schilderambacht. Na de dood van zijn vader in 1512 wordt het huis verkocht en de erfenis geregeld. In de tweede helft van het tweede decennium van de 16e eeuw vertrekt Lucas naar Antwerpen. In verschillende ateliers van Antwerpse meesters ontwikkelt hij zijn talent als landschapschilder. Als hij rond 1530 naar Brussel verhuist is hij een erkende meester die in kringen van uitgevers, drukkers en geleerden verkeert.
Het landschap doorgrond
Lucas Gassel is de eerste landschapsschilder van nationale bodem die het landschap centraal stelt. Hij gebruikt het niet louter als decorum, maar zoekt mogelijkheden om de schoonheid van het landschap zelf te doorgronden. Lucas Gassel schildert in de traditie van de late middeleeuwen, maar voegt elementen uit de nieuwe tijd toe. Hij schildert vergezichten vol bergen, rivieren, bossen, wegen, kastelen en dorpen. Vaak bevolkt met piepkleine schepen, boeren of dieren. Hij draagt eraan bij dat in de schilderkunst een kanteling plaatsvindt in de benadering van het landschap.
Meester van het landschap
In 1569 overlijdt Lucas Gassel; een schilder van Brabantse bodem die voor een ware vernieuwing binnen de schilderkunst zorgde en zich ontwikkelde tot meester van het landschap. Daarmee plaatsen we hem in lijn van bekendere meesters van Brabantse bodem: Jeroen Bosch en Vincent van Gogh.
Lucas Gassel, een mensenmens
Hij was niet de enige schilder van het wereldlandschap, Joachim Patinir, Herrie met de Bles, Jan van Amstel en anderen hebben ook laten zien dat ze de verschillende landschappen van de wereld kenden en hoe je die, hoe verschillend ze ook waren, tot een geloofwaardig geheel kon maken. Toch waren ze niet hetzelfde. Terwijl van de landschappen van Patinir een zekere dreiging uit ging, waren die van De Bles wonderlijk en die van Gassel vriendelijk.
Lucas Gassel terug in Helmond
De tentoonstelling in 2020
In 2020 kwam Lucas Gassel naar Helmond. Nou ja, veel van zijn kunstwerken dan! In onderstaande minidocumentaire word u meegenomen in de organisatie en inrichting van de tentoonstelling in Museum Helmond.
De tentoonstelling met werken van Lucas Gassel moest na vier dagen sluiten, in verband met de eerste lockdown en de COVID-19 pandemie.
Museum Helmond en gastconservator Anna Koopstra namen diverse video’s op, zodat de schilderijen toch, online, zichtbaar waren. Hieronder een van deze video’s.